1.  تغییرات حاصل در متابولیسم  قندها در طی گرسنگی کوتا ه مدت

مرحله پس از جذب به  8 تا 16 ساعت اول پس از خوردن اطلاق می شود. به این مرحله دوره تطابق زودرس با گرسنگی گفته می شود. اولویت اول سوخت و ساز در این دوره تامین گلوکز کافی برای مغز و سایر اعضای حیاتی مانند گلبو لهای قرمز، اعصاب محیطی و بافت مرکزی کلیه است.

در مرحله پس از جذب، سرعت تجزیه گلوکز2 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در دقیقه است. در افراد بزرگسال سالم، کاهش مختصر گلوکز سرم بین70-60 میلی گرم درصد، ظرف چند ساعت اول پس از روزه داری اتفاق می افتد، با این حال روند افت گلوکز خون به خاطر تجزیه گلیکوژن و گلیکولیز در کبد، متوقف می شود. این تغییرات در نتیجه کاهش انسولین و افزایش هورمون گلوکاگون،که یک نوع هورمون قند ساز می باشد، و فعالیت سیستم سمپاتیک ایجاد می شود. در مرحله اولیه دوره پس از جذب، افت میزان گلوکز با مقدار اندکی کاهش ذخایر گلیکوژن کبد همراه می شود که تقریبا در حدود پنج درصد کل وزن کبد می باشد.

تنها 1200 کالری به صورت قند در کبد ذخیره می شود این مقدار ذخایر، گلوکز لازم را فقط برای 6-5 ساعت تامین خواهد کرد. بدلیل اینکه سلول های عضلانی عضلات اسکلتی فاقد آنزیم مورد نیاز، آنزیم گلوکز 6 فسفاتاز، بوده و نمی توانند گلیکوژن ذخیره شده خود را به صورت گلوکز در گردش خون آزاد کنند. در نهایت پس از 24-16 ساعت گرسنگی، ذخایر گلیکوژن به اتمام می رسد و گلوکونئوژنز(ساخت گلوکز از سایر مواد غذایی) تنها منبع تامین گلوکز بدن خواهد بود.

همزمان کاهش تولید انسولین و افزایش تولید کاته کول آمین ها (یک نوع هورمون افزایش سطح گلوکز) منجر به لیزشدن بافت چربی شده و باعث افزایش اسید های چرب آزاد خون می گردد که جایگزین گلوکز به عنوان منبع انرژی ضروری برای سایر بافت های بدن خواهد شد.

در طول نخستین روزهای ماه رمضان سطح گلوکز سرم اندکی کاهش یابد. در روز بیستم مجددا به حالت اولیه بازگشته و تا روز 29 کمی هم افزایش می یابد. به طور کلی در مطالعات متعدد انجام شده افزایش خفیف یا تغییر پذیری در میزان گلوگز سرم گزارش شده است.

 

2- تغییرات حاصل در متابولیسم  کلسترول

کلسترول خون در روزهای نخست روزه داری کاهش یافته و متعاقبا در روزهای بعد به سطوح پیش از روزه داری برمی گردد. اما در مقابل افزایش HDL  کلسترول می تواند یافته مهمی باشد. به طور کلی مشخص شده است که کاهش شدید در مصرف انرژی در ماه رمضان با کاهش سطح LDLکلسترول، و تری گلیسیرید همراه است. در صورتی که شخص روزه دار در طول ماه مبارک تغییر وزن نداشته باشد غلظت لپتین و انسولین خون افزایش می یابد، با نگاه کلی به پژوهش های انجام شده مشخص می گردد که تغییرات حاصل در چربی خون متغیر بوده و احتمالا تحت تاثیر کیفیت و کمیت مواد غذایی مصرفی و میزان تغییرات وزن می باشد.

 

3- تغییر پارامتر ها در افراد دیابتی

در طول روزه داری تغییر فاحشی در میزان گلوکز ناشتای پلاسما، HbA1c، انسولین و C-peptideایجاد نمی شود، اگرچه برخی مطالعات حاکی از بهبود اندک در شاخص های کنترل قند بوده اند در حالی که برخی دیگر از افزایشقند خون ناشتا و کنترل نامناسب بیماری در این ماه خبر داده اند. در اکثر بیماران دیابتی تیپ 1 و 2  تغییر قابل ملاحظه ای در پروفایل لیپیدی در طول روزه داری دیده نشده است.

در این گروه از بیماران میزان اوره، کراتینین، اسید اوریک، ALTو AST، پروتئین و آلبومین نیز تغییر قابل توجهی ندارد.

 

4- تغییر در پارامتر های کبدی

افزایش بیلی روبین 15 ساعت بعد از روزه بالا می رود و تغذیه دوباره با غذای معمول یا قند ها به تنهایی سطح بیلی روبین را به حالت پایه بر می گرداند. حتی ممکن است تا  روز10 پس از روزه داری سطح بیلی روبین سرم افزایش یافته بماند. بیشترین میزان افزایش بیلی روبین در روز دهم و همزمان با کمترین میزان قند خون بوده و با افزایش قند خون در 10 روز انتهایی ماه، سطح بیلی روبین نیز کاهش می یابد. در میزانALT, AST، توتال پروتئین,آلبومین در هنگام روزه داری تغییری گزارش نشده است.

 

5- تغییر سایر پارامترهای سرمی

حجم ادرار، اسمولالیته، PHو الکترولیت های ادراری در زمان روزه داری طبیعی مانده و تنها ممکن است تغییرات خفیفی در اوره و کراتینین سرم روی دهد. در افزایش ساعات روزه داری سطح سرمی اسید اوریک به مقادیر بیش از حد طبیعی افزایش می یابد. در روزه داری گزارشی مبنی تغییر قابل توجه مقادیر سدیم و پتاسیم سرم مشاهده نشده است.

 

6- تغییرات هورمونی

با وجود اینکه تغییرات فاحشی در هورمون های تیروئیدی ( T3 ,T4, TSH) در مردان روزه دار ثابت نشده است اما در زنان در روز های پایانی رمضان میزان T3 , T4  به علت تغییر در میزان اتصال به پروتئین ها کاهش می یابد( غلظت هورمون آزاد تغییری نمی کند). در روزه داری طولانی مدت، سطح تستوسترون و FSHمی تواند بدون تغییربوده و یا کاهش یابد. و یا ممکن است سطح تستوسترون کاهش یافته و FSHافزایش یابد، در عین حال میزان LHو پاسخ به تزریق GnRH تغییری نخواهد کرد.FSH , LH، پرولاکتین و پاسخ پرولاکتین به TRHدر مردان سالم روزه دار تغییری نمی کند. حداکثر میزان پرولاکتین بعد از ظهر با افزایش همراه است. کاهش شبانه و افزایش روزانه سطح کورتیزول با تغییرات ایجاد شده در چرخه خواب و کاهش میزان فعالیت فیزیکی ارتباط دارد.

بنابراین توصیه می گردد مبتلایان به کم کاری شدید تیروئید درمان نشده، پرکاری تیروئید، بیماری کوشینگ و ادیسون و سایر اختلالات غدد درون ریز از روزه گرفتن منع شوند.

7-  میزان فسفر و PTH

میزان فسفر و PTH در ماه رمضان بدون تغییر می ماند  اما از روز دهم ممکن است کلسیم سرم کاهش یافته (به پایین تر از حد طبیعی نخواهد رسید) و در نیمه پایانی ماه دوباره به سطح طبیعی خود برگردد.

 

جدول ذیل به طور خلاصه تاثیر روزه داری را بر بدن انسان نشان می دهد:

تاثیر روزه بر سوخت و ساز و اعضای مختلف بدن در افراد سالم

سوخت و ساز اعضاء بدن	تاثیرات*
قندها	تجزیه قندها در کبد
چربی ها	متغیر،  وابسته به کیفیت و کمیت رژیم غذایی و تغییرات وزن
وزن بدن	متغیر،عمدتا کاهش یافته یابدون تغییر
کبد	افزایش خفیف دربیلیروبین در نیمه نخست ماه رمضان
کلیه	تغییرات خفیف و ناچیز دراوره،کراتینین و اسید اوریک سرم
وضعیت خونی	کاهش خفیف در میزان آهن و ظرفیت کلی اتصال به آهن
عصبی- روانی	تغییرات در الگوی خواب، افزایش شیوع سردردها، کاهش آسیب به خود
غدد درونریز	تغییرات مختصر دراتصال پروتئینیT3 وT4 و غلظت کلسیم سرم، تغییرات خفیف برگشت پذیر در ترشح کورتیزول، تستوسترونو پرولاکتین
لوله گوارشی، قلب،ریه ها و چشم ها	بدون تغییر

* اثرات متابولیکی روزه داری در ماه رمضان ممکن است تحت تاثیر عوامل ژنتیکی و محیطی مانند عادات غذایی و طول مدت روزه داری، فصل روزه داری و موقعیت جغرافیایی زندگی و حتی میزان فعالیت بدنی متفاوت باشد.